Hãy tưởng tượng bạn trúng vé số độc đắc trị giá 10 tỷ đồng. Ban tổ chức đưa ra cho bạn hai phương án nhận thưởng:
- Nhận ngay lập tức 7 tỷ đồng tiền mặt.
- Nhận đủ 10 tỷ đồng, nhưng chia đều trong vòng 5 năm tới (mỗi năm 2 tỷ).
Bạn sẽ chọn phương án nào? Hầu hết chúng ta, theo bản năng, sẽ cảm thấy “tiếc” 3 tỷ bị mất đi ở phương án 1 và có xu hướng chọn phương án 2. Tuy nhiên, một nhà đầu tư lão luyện sẽ dừng lại và tính toán. Họ hiểu rằng thời gian chính là tiền bạc theo đúng nghĩa đen.
Khái niệm này được gọi là Giá trị theo thời gian của tiền tệ (Time Value of Money – TVM). Đây là nguyên lý nền tảng của mọi quyết định tài chính, từ việc gửi tiết kiệm, vay mua nhà, cho đến định giá một doanh nghiệp tỷ đô.
Bài viết này sẽ trang bị cho bạn hai “vũ khí” quan trọng nhất để làm chủ cuộc chơi tài chính: Giá trị Tương lai (FV) và Giá trị Hiện tại (PV).
Vì sao tiền lại có “tuổi thọ”?
Trước khi đi vào công thức, chúng ta cần trả lời câu hỏi cốt lõi: Tại sao 100 triệu hôm nay lại có giá trị hơn 100 triệu của một năm sau?
Các chuyên gia tài chính từ Phố Wall (như Breaking Into Wall Street) chỉ ra 3 “thế lực” luôn tác động lên đồng tiền của bạn:
1. Chi phí cơ hội (Opportunity Cost)
Tiền không bao giờ ngủ. Nếu bạn nắm giữ tiền ngay bây giờ, bạn có quyền năng mang nó đi đầu tư.
- Nếu bạn có 100 triệu hôm nay và gửi ngân hàng với lãi suất 7%/năm, năm sau bạn có 107 triệu.
- Nếu bạn chờ người khác trả 100 triệu vào năm sau, bạn đã mất trắng 7 triệu tiền lãi tiềm năng. Đó chính là chi phí cơ hội.
2. Lạm phát (Inflation) – Kẻ thù thầm lặng
Lạm phát bào mòn sức mua của đồng tiền. Một tô phở cách đây 10 năm giá 20.000đ, nay đã là 50.000đ. Cùng một tờ tiền, nhưng lượng hàng hóa nó mua được sẽ teo tóp dần theo thời gian. Nhận tiền trễ đồng nghĩa với việc nhận về một sức mua yếu hơn.
3. Rủi ro (Risk) – Biến số của tương lai
“Tiền trong tay là tiền chắc chắn” (A bird in the hand is worth two in the bush). Tương lai luôn chứa đựng sự bất định. Người hứa trả tiền cho bạn có thể phá sản, nền kinh tế có thể suy thoái. Việc nhận tiền ngay lập tức loại bỏ hoàn toàn rủi ro này.
1. Giá trị Tương lai (FV): Sức mạnh của sự tích lũy
FV (Future Value) giúp bạn trả lời câu hỏi: “Số tiền tôi đầu tư hôm nay sẽ lớn lên thành bao nhiêu trong tương lai?”
Đây là công cụ yêu thích của những người theo đuổi tự do tài chính thông qua tích lũy và tiết kiệm.
Sự kỳ diệu của Lãi Kép (Compound Interest)
Khi nói đến FV, chúng ta phải phân biệt rõ hai loại lãi:
- Lãi đơn: Bạn chỉ nhận lãi trên số vốn gốc.
- Lãi kép: Bạn nhận lãi trên vốn gốc cộng với lãi đã sinh ra trước đó. Đây chính là “lãi mẹ đẻ lãi con”.
Công thức chuẩn để tính FV theo lãi kép:
FV = PV × (1 + r)n
- PV (Present Value): Số vốn ban đầu.
- r (Rate): Lãi suất kỳ vọng (năm).
- n (Number of periods): Số năm đầu tư.
Ví dụ minh họa: Cái giá của sự trì hoãn
Hãy xem xét hai người bạn, A và B, cùng muốn nghỉ hưu với lãi suất đầu tư 10%/năm:
- Người A: Bắt đầu đầu tư 100 triệu từ năm 25 tuổi.
- Người B: Chần chừ và bắt đầu đầu tư 100 triệu từ năm 35 tuổi.
Đến năm 60 tuổi:
- Tiền của B (đầu tư 25 năm) sẽ thành: $100 \times (1+0.1)^{25} \approx$ 1.08 tỷ đồng.
- Tiền của A (đầu tư 35 năm) sẽ thành: $100 \times (1+0.1)^{35} \approx$ 2.81 tỷ đồng.
Bài học: Chỉ chênh nhau 10 năm bắt đầu, nhưng tài sản của A gấp gần 3 lần B dù số vốn bỏ ra y hệt nhau. Trong công thức FV, số mũ $n$ (thời gian) là yếu tố quyền lực nhất.
2. Giá trị Hiện tại (PV): Nghệ thuật định giá
Nếu FV là nhìn về tương lai, thì PV (Present Value) là nhìn ngược về hiện tại. Nó trả lời câu hỏi: “Một khoản tiền hứa hẹn trong tương lai thực chất đáng giá bao nhiêu vào hôm nay?”
Đây là tư duy của các nhà đầu tư chuyên nghiệp (“Cá mập”). Họ dùng PV để quyết định xem một dự án, một cổ phiếu, hay một bất động sản đang bán đắt hay rẻ. Quá trình này gọi là Chiết khấu (Discounting).
Công thức chiết khấu
$$PV = \frac{FV}{(1 + r)^n}$$
Bạn có thấy điểm thú vị không? PV chính là phép toán ngược của FV. Thay vì nhân lên, chúng ta chia xuống.
Tỷ lệ chiết khấu ($r$): Con số của rủi ro
Trong công thức PV, $r$ (Discount Rate) đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Nó không chỉ là lãi suất ngân hàng, mà là mức sinh lời kỳ vọng tương ứng với rủi ro.
- Quy luật bất biến: Rủi ro càng cao $\rightarrow$ Tỷ lệ chiết khấu ($r$) phải càng cao $\rightarrow$ Giá trị hiện tại ($PV$) sẽ càng thấp.
Ví dụ thực tế:
Một Startup hứa hẹn sẽ trả cho bạn 1 tỷ đồng sau 5 năm nữa.
- Nếu bạn tin tưởng tuyệt đối (Rủi ro thấp), bạn chọn $r = 7\%$. Giá trị hiện tại của lời hứa đó là $\approx 713$ triệu.
- Nếu bạn thấy Startup này mạo hiểm (Rủi ro cao), bạn yêu cầu $r = 20\%$. Giá trị hiện tại của lời hứa đó chỉ còn $\approx 401$ triệu.$\rightarrow$ Bạn sẽ chỉ chấp nhận đầu tư vào Startup này nếu họ bán cổ phần với giá rẻ (dưới 400 triệu).
3. Tổng hợp: Khi nào dùng FV? Khi nào dùng PV?
Để áp dụng thành thạo, hãy nhớ bảng chiến lược sau:
| Đặc điểm | Giá trị Tương lai (FV) | Giá trị Hiện tại (PV) |
| Góc nhìn | Forward (Tiến): Từ Hiện tại $\rightarrow$ Tương lai | Backward (Lùi): Từ Tương lai $\leftarrow$ Hiện tại |
| Hành động | Tích lũy (Compounding): Làm tiền nở ra. | Chiết khấu (Discounting): Quy đổi giá trị về gốc. |
| Câu hỏi giải quyết | “Nếu mỗi tháng tôi tiết kiệm 5 triệu, 10 năm nữa tôi có bao nhiêu tiền?” | “Dự án này cam kết trả 1 tỷ sau 5 năm, tôi nên mua nó với giá bao nhiêu ngay bây giờ?” |
| Ứng dụng | Lập kế hoạch hưu trí, Tiết kiệm mua nhà, Đầu tư dài hạn. | Mua bán doanh nghiệp, Đánh giá dự án, Mua trái phiếu. |
4. Ứng dụng ngay trên Excel (Không cần giỏi Toán)
Bạn không cần phải nhớ các công thức mũ lũy thừa phức tạp. Mọi bảng tính (Excel/Google Sheets) đều có sẵn hàm cho bạn.
Bài toán 1: Tính tiền tiết kiệm (Dùng FV)
Bạn gửi 500 triệu vào quỹ đầu tư với lãi suất 8%/năm trong 10 năm. Bạn sẽ nhận được bao nhiêu?
- Công thức Excel:
=FV(8%, 10, 0, -500000000) - Kết quả: 1,079,462,498 VNĐ
Bài toán 2: Định giá mục tiêu (Dùng PV)
Bạn muốn có 2 tỷ đồng sau 5 năm nữa để mua nhà. Lãi suất đầu tư bạn có thể đạt được là 10%/năm. Bạn cần bỏ vào bao nhiêu tiền ngay hôm nay?
- Công thức Excel:
=PV(10%, 5, 0, 2000000000) - Kết quả: -1,241,842,646 VNĐ (Bạn cần có khoảng 1.24 tỷ ngay bây giờ).
Lời kết
Hiểu về Giá trị Tương lai (FV) giúp bạn có động lực để sống tiết kiệm và kiên nhẫn, tận dụng sức mạnh khủng khiếp của lãi kép theo thời gian.
Hiểu về Giá trị Hiện tại (PV) giúp bạn trở nên tỉnh táo và sắc sảo. Bạn sẽ không bị lóa mắt bởi những con số khổng lồ trong tương lai, mà biết cách “chiết khấu” chúng về thực tại để đưa ra quyết định đầu tư khôn ngoan nhất.
Trong tài chính, không quan trọng bạn kiếm được bao nhiêu tiền, quan trọng là bạn hiểu dòng tiền vận động như thế nào qua thời gian. Hãy bắt đầu tính toán cho tương lai của bạn ngay hôm nay!
(Nguồn tham khảo: Tổng hợp kiến thức từ Corporate Finance Institute, Breaking Into Wall Street và Investopedia)